Касбим тақозоси ўлароқ ижтимоий тармоқларни мунтазам кузатиб бораман. Бу республика бўйлаб ёки ўзбекистонликларга доир янгиликлардан хабардор бўлиб туриш имкониятини беришдан ташқари, жамиятнинг ҳар кунги кайфиятини ҳам кўрсатиб туради.

Ким нимани топиб, нимани йўқотди? Ким нима ёки кимдан норози? Мавсумий муаммолар, мавсумий ечимлар, ваҳаказо...

Хуллас, ҳамкасбларимиздан бирининг ижтимоий тармоқдаги саҳифасига қўйган бироз кулгили, бироз қайғули пости кишини тиббиётимиз аҳволи ҳақида ўйга толдирадиган бўлибди.

Ҳар қанча хаспўшламайлик, ҳар қанча андаваламайлик муаммолар уларни ҳал этмагунича йўқ бўлиб қолмайди. Аксинча мадда бойлайди, йиринглайди ва бир кун яна юзага қалқиб чиқаверади.

Аслида муаммоларни ўз вақтида айтиш ва ҳал қилиш унинг кейинчалик чуқурлашиб – ҳал этиб бўлмайдиган ҳолатга келиб қолишининг олдини олади.

Масала – бугунги тиббиётимиз ва тиббий маданиятимиз ҳақида!

Ҳамкасбимиз ёзаяпти:

«Поликлиникага педиатр кўригига бордим. «Гинеколог ва УЗИга йўналтираман, лекин яқин бир-икки кунда навбатингиз келмайди, жой йўқ», дейишди. Шифокорлар электрон навбат бўлганидан бери кунига 15 тагача кўрар экан. Шифокордан «нима қилсам бўлади», деб сўрадим. «Рози қиламан, кўриб қўйинг», деб айтинг деди.

УЗИга кираман, «рози қиламан, кўриб қўясизми», дейман. Кўради. Аллақандай тошлар, тузлар ҳақида гапиради. «Раҳмат», дейман ва чиқаман. Гинекологга бораман, «талон»инг бўлмаса, кўрмайман, навбатинг келишини кут», дейди. «Рози қиламан», дейман яна ва у кўради. Ва ҳар доимгидек гапни сансираш ва сўкишлар билан бошлайди. Гинекологлар сўкиб гапириши билан фахрланса керак, деб ўйлайман ичимда. Рози қиламан ва чиқаман хонасидан.

Болалар невропотологига кираман. Навбатлардан кейин ниҳоят кирдим деганимда, «исм фамилиянг тушмаган, қайта бориб киритиб кел», дейди. Қайтаман, яна компьютер ишламайди. Уч марта зинадан учинчи қаватга қатнайман, қўлимда қизим ва сумкам. Ниҳоят, компьютерга навбатим тушади ва кираман. Шифокор-невропатолог иш вақти тугашига оз қолгани ва нега охири бўлиб кириб, вақтини олаётганимни айтиб бақириб қолади. Анализларни кўрсатаман, боланинг аҳволи яхшимаслигини айтиб, бир дунё тинчлантирувчи дорилар ёзиб беради ва бошқа бундай вақтини олмаслигимни айтиб чиқариб юборади.

Йўлда келаётиб, ўйлайман, агар пули йўқ ва тоби йўқ аёл борса, навбатини кутиб нечи кун юрарди? Касали хуруж қилиб қолганида-чи? Анави невропотолог нега қизимга бунча кучли «тинчлантирувчи»ларни ёзди. Қўлланмасини ўқийман: мия фалажлиги, ривожланмай қолиш ва нерв системаси учун тавсия қилинади. Ахир, боламнинг аҳволи бу даражада эмас-ку? Нега буларни ёзди? Айрим докторлар нега ўз устида ишламайди?

Йўлакдаги ЛОРда турган навбатни кўрганингизда эди, ёқа ушлардингиз. Ота-оналар болаларининг томоғини ювдириш учун олиб келган. Ҳаммасида бир хил муаммо: иситма ва томоқ оғриғи. Уларга томоқ ювдириш хавфли ва бу фойдасиз эканини қандай айтишни ўйлайман. Қайтарканман хусусий ЛОРда ҳам шундай навбатни кўраман. Ўйлайман: вазирлик (Соғлиқни сақлаш вазирлиги, -муал.) нега шундай мавсумий касаллик авж олганида муносабат билдирмайди? Нега ота-оналарга йўл-йўриқ кўрсатмайди? Нега уй шароитида болани қандай даволаш ҳақида ТВларда айтилмайди? Нега фақат дорилар рекламаси кетади-ю, шундай фойдали қисқа роликлар йўқ? Нега огоҳлантиришлар йўқ?

Нега?, нега?..»

Бу тизимдаги «нега» деб сўраладиган, аммо жавоби йўқ масалалар бугуннинг муаммоси эмас. Мустақил бўлганимизгаям, тиббиётимиз «ўзимизники» бўлганигаям нақ 35 йил бўляпти. Ўтган ўн йилларда йиғилган муаммоларнинг айримлари аллақачон маддалаган, айримлари «қонунийлашиб» улгурган. Шифокор кўригидан чиқаётганда унинг чўнтагига «чин кўнгилдан» пул солиб қўймаса, беморнинг ўзи ҳижолат тортадиган ҳолга келганмиз. «Фармқароқчилар» билан тил бириктириб, керак бўлмаган дориларни ёзишини билган биз – рўйхатдаги дориларнинг ярмини «чопамиз». Ўзимизнинг, болаларимизнинг саломатлигини ўйлаб, юзхотир қилиб уларга эътироз билдиролмаймиз (албатта тиббий ва ҳуқуқий маданиятимиз ҳам етарли эмас!).

Бизда гўё электрон навбат бор, лекин инсонпарвар тизим етишмаяпти, шифокорлар бор, лекин меҳр ва масъулият йўқ, давлат тизими ишлаяпти, лекин самарасиз ва мураккаб. Аҳолида ишонч йўқ, чунки муаммоларга очиқ жавоб берилмайди.

Тизимга иши тушиб, унга кирган бемор унинг қай даражада бюрократик, инсон эҳтиёжидан узилган ва «розилик» асосида ишлаётганини кўрмоқда. Бу ҳолатлар эса бир беморнинг эмас, бутун тизимнинг касаллиги.

Соғлом авлодни тарбиялаш учун, аввало соғлом тизим керак. Акс ҳолда, ҳар бир «розилик» бу адолатсизликка, тийиқсизликка розилик деганидир.

Элбек